Telif Hakkının Temel Çerçevesi
Dijital çağda fikir üretmek her zamankinden kolay, fakat bu fikirleri korumak çoğu zaman zorlu bir hukuk süreci gerektirir. Telif hakkı; bir eserin sahibi olan müellife tanınan, eseri üzerinde maddi ve manevi yetkiler sağlayan hukuki korumadır. Uyuşmazlıklar ortaya çıktığında doğru stratejiyi belirlemek, delil toplamak ve başvuru–dava süreçlerini yönetmek için marka patent alanında hizmet veren bir avukat ile çalışmak hak kayıplarını büyük ölçüde önler. Bu rehber, telif hakkının doğumundan korunmasına, ihlalde başvurulabilecek hukuki ve cezai yollardan sözleşme pratiklerine kadar tüm süreci avukat bakışıyla adım adım açıklar.
Tanım: 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) uyarınca; ilmi/edebi, müzik, güzel sanat, sinema eserleri, bilgisayar programları ve işlenme-derleme eserler gibi somutlaşmış üretimler telif korumasından yararlanır. Salt fikir ve yöntemler tek başına korunmaz; eserin algılanabilir bir biçim kazanması gerekir.
Doğum Anı: Çoğu eserde hak, tescile ihtiyaç olmaksızın eserin oluşturulup kamuya sunulmasıyla kendiliğinden doğar. Bu sebeple “tescil yoksa hak yok” yanlıştır; ancak tescil, ispat kolaylığı sağlar.
Koruma Süresi: Kural olarak koruma, müellifin yaşamı boyunca ve ölümünden sonra belirli bir süre (genelde 70 yıl) devam eder. Birden çok eser sahibi varsa süre, son sağ kalan müellif esas alınarak hesaplanır.
Tescil: Zorunlu mu, İhtiyari mi?
İhtiyari Tescil: Eser sahipleri Telif Hakları Genel Müdürlüğü’ne başvurarak kayıt/tescil yaptırabilir. Bu işlem hak doğurmaz; ispat ve tecavüzün önlenmesinde büyük avantaj sağlar.
Zorunlu Kayıt İstisnaları: Bazı eser türlerinde (ör. belirli sinema/müzik içerikleri, bilgisayar oyunları gibi) kayıt süreçleri mevzuat gereği zorunlu tutulabilir. Uygulamada bu yükümlülüklerin doğru okunması için bir fikri mülkiyet avukatı ile ilerlemek pratik riskleri azaltır.
Ücretler: Kayıt ücretleri başvuru tipine göre değişir; mevzuatta gösterge rakamı üzerinden hesaplanan kalemler yer alır. Güncel tarifeyi kontrol ederek hareket etmek gerekir.
Telif Hakkı – Marka – Patent – Tasarım: Karıştırılan Kavramlar
Telif Hakkı: Eser üzerindeki mali ve manevi yetkiler (çoğaltma, yayımlama, işleme, adın belirtilmesi, eserde değişikliğin men’i vb.).
Marka: Bir teşebbüsün mal/hizmetlerini diğerlerinden ayırt eden işaret.
Patent/Faydalı Model: Teknik buluşlara sağlanan, süreli tekel hakkı.
Tasarım: Ürünün dış görünümüne ilişkin özgün nitelikler.
Stratejik olarak; aynı ürün/ekosistem üzerinde bu hakların birlikte kurgulanması mümkündür. Örneğin yazılım (telif) + logosu (marka) + arayüz görünümü (tasarım) birlikte korunabilir. Bir avukat koordinasyonu, ileride doğacak lisans ve gelir modellerini güçlendirir.
Telif Hakkının Şartları: “Eser” Nasıl Olur?
Kişisel Yaratım: Eserde müellifin özgün kişisel katkısı bulunmalı.
Somutlaşma: Eser algılanabilir bir biçim almalı (metin, ses, görsel, kod vb.).
Bağımsızlık: Taklit veya basit kopya olmamalı.
Eser Türü: FSEK’te sayılan kategorilerden birine girmeli.
Kamu Düzeni/Sınırlamalar: Kişisel kullanım gibi istisnalarla birlikte, kamu yararı ve genel ahlaka ilişkin sınırlamalar söz konusu olabilir.
Eser Sahibinin Hakları
Manevi Haklar
Umuma Arz Hakkı: Eseri ne zaman/nasıl kamuya sunacağını belirleme.
Adın Belirtilmesi: Eserde adının gösterilmesini isteme.
Değişikliğin Men’i: Rızası dışında eserde değişiklik yapılmasını engelleme.
Zilyede Karşı Haklar: Eserin somut nüshasını elinde bulunduran kişilere karşı ileri sürülebilen talepler.
Mali Haklar
İşleme, Çoğaltma, Yayma (Dağıtma), Temsil, Umuma İletim: Eserin her türlü maddi kullanımını kapsayan çekirdek yetkiler.
Not: Manevi haklar devredilemez nitelik taşırken, mali haklar sözleşme ile devredilebilir veya lisanslanabilir.
Koruma ve Uyuşmazlık Yönetimi: Avukatın Stratejisi
İhlal Durumunda Medeni Hukuk Yolları
Tecavüzün Ref’i (Durdurma/Düzeltme): İhlalin sonlandırılması, nüshaların toplatılması, düzeltme/ilan kararları.
Tecavüzün Men’i: Yakın ihlal tehlikesinde önleyici kararlar.
Tazminat: Uğranılan zararın giderimi yanında, uygulamada “izin verilseydi talep edilecek bedelin katları” esas alınarak hesap yapılabilen talepler gündeme gelebilir.
Elde Edilen Kazancın İadesi: Karşı tarafın haksız kazancının iadesi istenir.
Delil Tespiti/İhtiyati Tedbir: Delillerin kaybolmasını önleme, piyasaya sürülmenin acilen durdurulması gibi hızlı mekanizmalar.
Cezai Yaptırımlar
İzinsiz kopyalama, işleme, çoğaltma, yayma, umuma iletim; başkasının eserine kendi adını koyma; kaynak göstermeksizin iktibas gibi fiiller için hapis ve/veya adli para cezası öngörülür. Birçok suç şikâyete bağlıdır; sürelere riayet kritik önemdedir.
Delillendirme ve İspat
Kayıt/Tescil Belgeleri
Zaman Damgası, Noter E-Tespit, Ekran Görüntüsü Protokolleri
Sunucu/Kod/Sürüm Kayıtları, Loglar
Bilirkişi İncelemesi
Lisans/Sözleşme Evrakı, Yazışmalar
Bir telif hakkı avukatı, delil zincirini kurup dava/şikâyet dilekçelerini bu temelde şekillendirir; yanlış atılan bir adım ileride esasa etkili kayıplara yol açabilir.
Sözleşmeler: Devir ve Lisansın İnce Ayarı
Yazılı Şekil Zorunluluğu: Mali hakların devri/lisansı yazılı yapılmalı; hangi hakların, hangi kapsamda, hangi süre/yer/mecra için verildiği açıkça yazılmalıdır.
Alt Lisans, Münhasırlık, Bedel ve Raporlama: Gelir paylaşımı, muhasebe denetimi, fesih, gecikme, aykırılık cezaları; denetim ve denkleştirme hükümleri titizlikle kurgulanmalıdır.
Freelance/Komisyon İşleri: “Eseri işleyen/üretene aittir” ilkesi gereği; işverenin kullanım yetkileri sözleşmede ayrıca düzenlenmelidir. Aksi halde beklenen haklar doğmayabilir.
Uygulamada anlaşmazlıkların önemli bir kısmı muğlak sözleşme maddelerinden doğar. Yayın öncesi bir avukat incelemesi uzun vadede maliyetleri ciddi şekilde azaltır.
Sosyal Medya, Platform Politikaları ve Pratik Öneriler
YouTube, Instagram, TikTok, X (Twitter) gibi mecralarda platform içi ihlal bildirimleri hızlı sonuç verse de kalıcı çözüm genellikle hukuki prosedür ile gelir.
Görsel, video, müzik ve metin paylaşımında lisans ve atıf kuralları netleştirilmeli; stok içerikler için lisans koşulları saklanmalıdır.
Influencer, ajans, marka işbirliklerinde: teslim kapsamı, kullanım süresi, mecra listesi, post sayısı, “bileşik eser”/işlenme hakları ve yeniden kullanım koşulları sözleşmede açıkça yazılmalıdır.
Telif Hakkı Avukatı Ne Yapar?
Eser tespiti, kayıt/tescil başvuruları ve raporlamalar,
İhlalin analizi, delil stratejisi, ihtiyati tedbir ve delil tespiti,
Tecavüzün ref’i/men’i, tazminat ve haksız kazanç davaları,
Ceza şikâyetleri ve soruşturma–kovuşturma takibi,
Devir/lisans sözleşmeleri, ajans–marka–influencer anlaşmaları,
Hukuki danışmanlık ve risk haritalama.
Deneyimli bir telif avukatı, teknik ve ticari gerçekliği hukuki çerçeveyle buluşturur; müvekkilin riskini düşürür, haklarını gelir modeline dönüştürür.
Telif Hakkı Avukatı Ücreti Nasıl Belirlenir?
Dosyanın niteliği, talep edilecek haklar, dava sayısı, acil tedbir ihtiyacı, bilirkişi–tespit gereksinimleri ve coğrafi kapsam ücretleri etkiler. İlk görüşmede dosya analizi yapılarak strateji + bütçe planı çıkarmak en sağlıklı yaklaşımdır.
Uygulamada Sık Yapılan Hatalar ve Avukat Önerileri
“Tescil yoksa hak yok” sanmak: Hak çoğu eserde kendiliğinden doğar; tescil ispat içindir.
Delil zincirini kurmamak: Zaman damgası/noter e-tespit savunmayı güçlendirir.
Genel sözleşmelerle yetinmek: Mecra, süre, coğrafya, işleme türleri ve bedel açık yazılmalı.
Platform içi şikâyetle yetinmek: Kalıcı sonuç için yargısal süreçleri eş zamanlı yürütmek gerekir.
Geç başvuru: Süreler kaçırılınca hem maddi hem manevi kayıplar artar.
Sık Sorulan Sorular (SSS)
Telif hakkı için başvuru şart mı?
Hayır. Kural olarak eser ortaya çıkar ve somutlaşır somutlaşmaz koruma başlar; başvuru ispat kolaylığı sağlar.
Eserim izinsiz paylaşıldı, ne yapmalıyım?
Delil tespiti (ekran görüntüsü, URL, zaman damgası, e-tespit), ihtiyati tedbir, platform bildirimi ve hızlı bir hukuk/ceza yol planı için avukat ile derhal hareket edin.
Ajans/marka ile çalışıyorum, içerik hakları kime ait?
Sözleşmede aksi kararlaştırılmadıysa eser sahibine aittir. Kullanım hakları, kapsam ve bedel yazılı düzenlenmelidir.
Bir kısmını alıntılayabilir miyim?
Kaynak ve sınırları gözetilen adil kullanım/iktibas istisnaları vardır; ticari kullanım ve kapsam genişledikçe risk artar. Dosya bazında avukat görüşü alın.
Sonuç
Telif hukukunda başarı; eserin doğru tanımlanması, delil mekanizmalarının vakit kaybetmeden işletilmesi ve sözleşme mimarisinin dikkatle kurulmasıyla mümkündür. Dijital mecraların hızında yapılan küçük hatalar, büyük hak kayıplarına dönüşebilir. Üretiminizi güvenle büyütmek, lisans gelirlerinizi planlamak ve ihlalleri etkin biçimde durdurmak için süreci bir telif hakkı avukatı eşliğinde yürütmek en doğru adımdır.
